Papier met een verhaal
Voor een groot deel van het papier dat we bedrukken, vormt cellulose, gewonnen uit houtpulp, het hoofdbestanddeel. Er zijn echter meer planten die kunnen worden ingezet als grondstof voor papier. Hiervoor kunnen we planten, net als bomen, speciaal kweken. In plaats daarvan kunnen we bij de papierproductie ook kiezen voor reststromen of gerecyclede materialen. We nemen enkele bijzondere papiersoorten onder de loep en laten de makers aan het woord.
Waarom zou je op zoek gaan naar papier met andere grondstoffen dan houtpulp? Een belangrijke reden is dat je als ondernemer daarmee papier verder kunt verduurzamen en je eigen carbon footprint, en daarmee die van de grasche industrie, helpt verkleinen. Voor de ondergenoemde partijen was dit steeds een belangrijke drijfveer. Het levert vaak unieke papieren en kartons op waar ontwerpers blij van worden en waarmee je je als drukker bij je opdrachtgever positief kunt onderscheiden. Het zijn dan ook papieren met een verhaal.
Bij de papiergroothandel vind je papier- en kartonsoorten die deels of geheel zijn geproduceerd van gerecycled papier. Daarbij zijn deze papieren zo bewerkt dat ze qua witheid en oppervlakte kunnen wedijveren met houtvrij papier, gemaakt van virgin grondstoffen. Afhankelijk van het aandeel gerecyclede vezels kun je wel een lagere carbon footprint verwachten, maar op andere vlakken kun je je daarmee niet onderscheiden. Groothandel Antalis heeft een aantal fabrikanten aan zich gebonden die speciale papiersoorten maken: bedrijven als Arjo Wiggins, die de laatste jaren ook steeds meer papier in een gerecyclede kwaliteit leveren, eventueel met toevoeging van grondstoffen uit andere processen en producten zoals Ret en Onlin, van Italiaanse papierfabrieken.
Velpa voert exotische papiersoorten
Het in Zutphen gevestigde Velpa heeft verschillende bijzondere papiersoorten in het assortiment. Nadat een eerder initiatief om olifantsgras in te zetten voor de papierproductie vastliep op de nancion, heeft Velpa de licentie overgenomen en bouwt het nu aan een groeiende collectie Vibers-papieren en -kartons. Het olifantsgras wordt geteeld in Nederland zonder gebruik van meststoffen of bestrijdingsmiddelen. Daarvoor wordt braakliggende grond gebruikt die niet geschikt is voor reguliere landbouw. De nieuwste toevoeging is Biolife, een etiket gemaakt uit olifantsgras en FSC-gecertificeerde cellulose, waarop een unieke composteerbare lijmlaag, BiTAK, is aangebracht. Het etiket is, met de juiste bedrukking, goedgekeurd voor direct contact met voedsel.
Nu ook voor dagelijks drukwerk
Waar Vibers aanvankelijk vooral voor eenmalige producties werd ingezet, zoals een jaarverslag, ziet Velpa dat Vibers nu ook onderdeel wordt van het dagelijkse drukwerk van overheidsinstellingen en bedrijven, die hun flyers, brochures en visitekaartjes erop laten drukken. Velpa heeft ook andere bijzondere papieren en kartons in de collectie, zoals Valorise: ongestreken papier waarvoor vezels van tomatenplanten zijn gebruikt naast virgin cellulose. Het is verkrijgbaar in 2 gramgewichten, 125 en 250 gram. Cocoality is een 300 grams karton op basis van fijngemalen schillen van cacaobonen. Denimized is een 450 grams karton waarin materiaal uit afgedankte spijkerbroeken is verwerkt.
Kleinere testruns mogelijk
Ook de in Heelsum gevestigde papierfabriek Schut Papier staat in het middelpunt van nieuwe ontwikkelingen. Op de papiermachine zijn kleinere testruns mogelijk, waarmee de overstap van laboratorium naar praktijk kan worden gemaakt. Het zojuist genoemde Vibers van Velpa wordt hier geproduceerd, net als Denimized en Cocaoality, maar ook diverse andere papieren waarvoor afval uit de land- en tuinbouw wordt gebruikt.
Een rijk verleden
Het gebruik van andere natuurlijke vezelproducten naast cellulose voor de productie van papier of karton is geen nieuw gegeven. Ooit was er in Nederland sprake van een bloeiende strokartonindustrie. Nog verder terug bestond de grondstof voor papier uit stoffen als katoen en linnen. Deze stoffen werden daartoe ingezameld door de lompenman, nadat ze eerder waren gebruikt als kleding, meubelstof of behang. Nu worden residuen die vrijkomen bij de verwerking van ruwe katoen tot textieldraad, gebruikt voor specifieke papiersoorten. Bij het genoemde Denimized worden katoenvezels aan het karton toegevoegd.
PaperWise: cellulose uit landbouwafval
Bij de hierboven genoemde initiatieven is sprake van een mix van cellulose en alternatieve grondstoffen voor papier. PaperWise uit Weert pakt het anders aan. Hun papier is gebaseerd op cellulose gewonnen uit afvalstoffen uit de landbouw. Denk daarbij aan granen en rijst en andere vezelrijke gewassen waarvan stengels en bladeren overblijven. De zo gewonnen cellulose is vergelijkbaar met cellulose uit houtpulp. Landbouwafval dat anders meestal wordt verbrand, wordt ineens een waardevolle grondstof.
PaperWise mede-oprichter Peter van Rosmalen vervulde voorheen verschillende functies in de verpakkingsmarkt. Hij wilde een bijdrage leveren om de aarde beter achter te laten voor het nageslacht. Hij wist vanuit zijn werk dat er andere natuurlijke bronnen zijn voor de levering van cellulose, iets wat in delen van de wereld al gebeurt, maar vaak wel op basis van voor dit doel geteelde gewassen. Hij wilde een volgende stap maken en landbouwafval gaan gebruiken. De zoektocht die volgde nam enkele jaren in beslag en mondde in 2015 uit in PaperWise.
Nick Op den Buijsch, die eveneens in de verpakkingsmarkt actief was, stapte in als compagnon. Zij dragen samen het PaperWise-verhaal uit. Op den Buijsch: ‘Ons uitgangspunt was dat cellulose de ideale grondstof voor papier en karton is. Alleen het gebruik van houtpulp, afkomstig van bomen, gekweekt in productiebossen, betekent dat je primaire grondstof met een lange productietijd – 10 tot 80 jaar – gebruikt. Als je rest- en afvalproducten uit de landbouw zou kunnen inzetten voor de cellulosewinning, is er sprake van secundair gebruik en kun je jaarlijks of zelfs meerdere keren per jaar oogsten.’
Sourcing in Zuid-Amerika en India
Het bleek binnen Europa echter niet mogelijk om een papierproducent te vinden die bereid was te investeren in een proces voor het winnen van cellulose uit landbouwafval, dat een aangepast verwerkingsproces kent. Er was ook een waslijst aan randvoorwaarden:
- Productie van pulp en de verwerking tot papier op dezelfde locatie;
- Verzameling van het landbouwafval in de directe omgeving;
- Productie inclusief energiegebruik (zoveel mogelijk) naar Europese normen, evenals het overige MVO-beleid;
- Levering van papiersoorten in een constante kwaliteit.
De zoektocht leidde uiteindelijk tot productiepartners in India en Zuid-Amerika, waar een deel van de papierindustrie al alternatieve cellulosebronnen gebruikt. In 2015 kon PaperWise een eerste product presenteren: kopieerpapier voor de kantoormarkt. De verpakking werd ingezet om het verhaal achter het papier te promoten en zo belangstelling te wekken bij afnemers. Vanuit dit vertrekpunt is de afgelopen jaren een assortiment aan duurzaam papier en karton opgebouwd. Naast grootformaat vellen zijn een aantal gramsgewichten ook op de rol verkrijgbaar. Een aanzienlijk deel van het aanbod bestaat uit ongebleekt papier en karton dat vanwege de herkomst van de cellulose een eigen, lichtbruine tint heeft. Men levert echter ook gebleekt papier, dat volgens PaperWise qua witheid vergelijkbaar is met de in Europa beschikbare papiersoorten. Een deel wordt vooral in de verpakkingsmarkt ingezet. Het gaat daarbij, op één uitzondering na, steeds om ongestreken papier.
Ver transport, toch duurzaam
Nog in 2015 bleek uit een aan de Universiteit van Amsterdam uitgevoerde levenscyclusanalyse (LCA) dat het op deze manier geproduceerde papier destijds 47% beter scoorde dan papier gemaakt met cellulose afkomstig van bomen en 29% beter dan gerecycled papier. In de berekeningen is de carbon footprint van het transport vanuit India en Zuid- Amerika meegenomen.
De productie is al vrijwel CO2-neutraal doordat de residuen die overblijven na het winnen van cellulose worden vergist tot groengas, waarmee weer energie wordt geleverd aan de betrokken fabrieken. Om het transport CO2-neutraal te maken, koopt PaperWise certificaten waarmee projecten voor zonne-energie en windmolens worden gesteund. Dat gebeurt in de regio waar het papier wordt geproduceerd. De plattelandsbevolking profiteert er bovendien van dat hun afval nu inkomsten oplevert.
Lees hier het tweede deel van dit artikel.
Tekst: Herman Hartman. Foto boven: PaperWise-oprichters Peter van Rosmalen (l.) en Nick Op den Buijsch, die papier maken op basis van cellulosevezels uit landbouwreststromen.
Wil je het gedrukte PRINTmatters magazine ontvangen? Neem dan een proefabonnement en kies voor nalevering.
